पुरंदर

​पुरंदर किल्ला: संपूर्ण इतिहास व माहिती

स्थान:
पुरंदर किल्ला महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यात, सासवडपासून १२ किमी अंतरावर आणि पुण्याच्या नैऋत्य दिशेला साधारण ५० किमी अंतरावर स्थित आहे. पुरंदर किल्ला समुद्रसपाटीपासून सुमारे ४,४७२ फूट उंचीवर आहे आणि सह्याद्री पर्वतरांगेतील एक महत्त्वपूर्ण किल्ला आहे. 

इतिहास:

पुरंदर किल्ल्याचा इतिहास प्राचीन असून, यादव राजवंशाच्या काळात तो बांधण्यात आला असल्याचे मानले जाते. किल्ल्याला ‘पुरंदेश्वर’ या शिवाचे मंदिर असल्यामुळे पुरंदर नाव मिळाले. मराठा साम्राज्यात हा किल्ला खूप महत्त्वाचा होता आणि अनेक वेळा मुघल, आदिलशाही आणि मराठ्यांमध्ये सत्तासंघर्षासाठी केंद्रबिंदू बनला.

शिवाजी महाराज आणि पुरंदर किल्ला:
शिवाजी महाराजांनी पुरंदर किल्ल्याचा ताबा घेतल्यानंतर त्याचे संरक्षण मजबूत केले. १६६५ साली पुरंदर किल्ल्याला मोठे संकट आले, जेव्हा मुघल सेनापती मिर्झाराजे जयसिंग आणि दिलेरखान यांनी या किल्ल्यावर आक्रमण केले. त्यावेळी किल्ल्याचा राज्यपाल मुरारबाजी देशपांडे यांनी अत्यंत शौर्याने मुघलांचा प्रतिकार केला, पण ते वीरमरण पावले.

त्यामुळे शिवाजी महाराजांनी मुघलांशी तह केला, ज्याला 'पुरंदरचा तह' म्हणतात. या तहामुळे शिवाजी महाराजांना काही किल्ले मुघलांना सोपवावे लागले, त्यात पुरंदर किल्ला देखील होता. परंतु नंतर काही वर्षांनी हा किल्ला पुन्हा मराठ्यांच्या ताब्यात आला.

संभाजी महाराजांचा जन्म:
पुरंदर किल्ल्याचे महत्त्व आणखी वाढले कारण याच किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र, संभाजी महाराज यांचा जन्म झाला. त्यामुळे हा किल्ला मराठा साम्राज्याच्या इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण घटक आहे.

किल्ल्याची रचना:

पुरंदर किल्ला दोन भागात विभागला गेला आहे:

1. ऊपरी पुरंदर (बालपुरंदर):
   हा किल्ल्याचा सर्वात उंच भाग आहे, जिथे पुरंदेश्वर महादेवाचे मंदिर आणि काही जुने संरक्षक तटबंदी आहेत.

   
   

2. खालचा किल्ला:
   खालच्या भागात प्रवेशद्वारे आणि बुरूज बांधलेले आहेत. यामध्ये खासगीरी बुरूज, जो मुघलांच्या विरुद्धच्या लढाईत महत्त्वाचा होता, हे विशेष आकर्षण आहे.

   
   

सदर:
किल्ल्याच्या मुख्य प्रवेशद्वाराजवळ "सदर" नावाची एक जागा आहे, जिथे किल्ल्यातील अधिकारी आणि मराठा सरदारांच्या बैठका होत असत.

कोठी:
पुरंदर किल्ल्यात विविध धान्याची कोठी होती, ज्यामुळे किल्ल्यातील लोकांना युद्ध काळातही अन्नधान्याची कमतरता भासत नसे.

पुरंदर किल्ल्याला भेट देण्याची माहिती:

​📍

स्थान:
पुरंदर किल्ला, सासवड, पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र

नजीकचे बसस्थानक:
सर्वात जवळचे शहर म्हणजे सासवड. पुण्याहून सासवडपर्यंत एसटी बस सेवा उपलब्ध आहे. सासवडहून पुरंदर किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत खासगी वाहनाने जाणे सोयीचे आहे.

नजीकचे रेल्वे स्थानक:
सर्वात जवळचे रेल्वे स्थानक पुणे आहे, जे किल्ल्यापासून सुमारे ५० किमी अंतरावर आहे.

भेट देण्याचा सर्वोत्तम काळ:
ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा काळ पुरंदर किल्ला पाहण्यासाठी सर्वोत्तम आहे. या काळात हवामान आल्हाददायक असते आणि परिसरातील निसर्ग सौंदर्य अनुभवण्यासाठी उत्तम वेळ असतो.

किल्ल्यावर चढण्यासाठी वेळ:
पुरंदर किल्ल्यावर चढाईसाठी साधारण १.५ ते २ तास लागतात. चढाईसाठी शारीरिक तंदुरुस्ती आवश्यक आहे, कारण किल्ल्याचा काही भाग खूप उंच आहे.

किल्ल्याची वैशिष्ट्ये:

1. पुरंदेश्वर मंदिर:
   हे शिवमंदिर पुरंदर किल्ल्याच्या सर्वोच्च ठिकाणी आहे. शिवाजी महाराजांनी अनेक वेळा येथे पूजा केली होती.

   
   

2. मुरारबाजी देशपांडे स्मारक:
   मुरारबाजी देशपांडे यांनी मुघलांच्या विरुद्ध केलेल्या शौर्याच्या स्मरणार्थ किल्ल्यात एक स्मारक आहे.

   
   

3. पाण्याचे टाके:
   किल्ल्यात अनेक पाण्याची टाकी आहेत, त्यापैकी कुंडलिका आणि विशाल टाकी प्रसिद्ध आहेत.

   
   

पर्यटन मार्गदर्शक टिप्स:

• ट्रेकिंगसाठी आरामदायक बूट आणि चढाईसाठी योग्य साधने घ्या.
• पाण्याची बाटली आणि काही स्नॅक्स सोबत ठेवा.
• स्थानिक गाईड सोबत घेतल्यास किल्ल्याची माहिती अधिक चांगल्या पद्धतीने मिळू शकते.

पुरंदर किल्ला मराठा साम्राज्याच्या शौर्याचे प्रतीक आहे. शिवाजी महाराज आणि मुरारबाजी देशपांडे यांच्या शौर्याच्या कथा या किल्ल्याला ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाचे बनवतात.