तोरणा

तोरणा किल्ला: संपूर्ण इतिहास व माहिती

स्थान:
तोरणा किल्ला महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यात, वेल्हा तालुक्यात स्थित आहे. हा किल्ला पुण्याच्या नैऋत्य दिशेला साधारण ५० किमी अंतरावर आहे आणि सह्याद्री पर्वतरांगेत वसलेला आहे. तोरणा किल्ल्याला ‘प्रचंडगड’ असेही म्हणतात, कारण हा किल्ला उंचीने प्रचंड आहे.

इतिहास:

तोरणा किल्ल्याचा इतिहास अत्यंत प्राचीन आहे. सातवाहन आणि शकांच्या काळापासून हा किल्ला अस्तित्वात असल्याचे सांगितले जाते. किल्ला इ.स. ११ व्या शतकात बांधला गेला होता, असे मानले जाते. तोरणा किल्ल्याच्या नावात 'तोरण' शब्द आहे, जो मराठीत 'झेंडा' याचा अर्थ सूचित करतो. या किल्ल्यावर अनेक तोरणासारखी संरचना आढळतात, ज्यामुळे त्याला हे नाव दिले असावे.

शिवाजी महाराज आणि तोरणा किल्ला:
शिवाजी महाराजांनी १६४६ साली, अवघ्या १६ व्या वर्षी, तोरणा किल्ला जिंकला होता. हा किल्ला स्वराज्य स्थापनेतील शिवाजी महाराजांचा पहिला किल्ला होता. या विजयाने शिवाजी महाराजांनी मराठा स्वराज्याची पहिली पायरी चढली. किल्ला स्वराज्यात आल्यावर महाराजांनी त्यावर मजबूत तटबंदी व अनेक सुधारणा केल्या.

राजगडाचा जन्म:
तोरणा जिंकल्यानंतर किल्ल्यातील बांधकाम सुरू असताना शिवाजी महाराजांना एक प्रचंड धन सापडले. त्या धनाच्या आधारे महाराजांनी जवळच असलेल्या "मूळचा मुरुंभदेवाचा किल्ला" राजगड म्हणून विकसित केला, जो पुढे स्वराज्याची राजधानी ठरला.

किल्ल्याची रचना:

तोरणा किल्ल्याचा विस्तार साधारण १.५ किमी आहे आणि हा किल्ला सुमारे ४,६०० फूट उंच आहे. किल्ल्याच्या रचनेत विविध प्रमुख बुरूज, दरवाजे, पाण्याचे टाके आणि महत्त्वाच्या ठिकाणांचा समावेश आहे.

1. झुंजार माची:
   हा किल्ल्याचा प्रमुख बुरूज आहे, जो संरक्षणासाठी अत्यंत महत्त्वाचा होता. झुंजार माचीवरून संपूर्ण परिसराचा विहंगम नजारा पाहता येतो.

2. बिनी दरवाजा आणि कोठी दरवाजा:
   हे किल्ल्याचे दोन मुख्य प्रवेशद्वार आहेत. किल्ल्याच्या चढाईसाठी हे दरवाजे अत्यंत महत्वपूर्ण होते.

3. बुडलिंग:
   या किल्ल्याच्या पायथ्याशी अनेक छोटे-मोठे पाण्याचे टाके आहेत, ज्यात पाणी साठवले जाते.

4. मालिका:
   किल्ल्यावर एक जुनी शृंखला आढळते, जी किल्ल्याच्या विविध भागांना जोडते. या रचनेला स्थानिक लोक मालिका म्हणतात.

   
   

तोरणा किल्ल्याला भेट देण्याची माहिती:

स्थान:
तोरणा किल्ला, वेल्हा तालुका, पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र

नजीकचे बसस्थानक:
सर्वात जवळचे शहर म्हणजे वेल्हा. पुण्यातून वेल्ह्यापर्यंत एसटी बस सेवा उपलब्ध आहे. वेल्ह्यापासून तोरणा किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत खासगी वाहनाने जाऊ शकता.

नजीकचे रेल्वे स्थानक:
सर्वात जवळचे प्रमुख रेल्वे स्थानक म्हणजे पुणे रेल्वे स्थानक, जे सुमारे ५० किमी अंतरावर आहे.

भेट देण्याचा सर्वोत्तम काळ:
ऑक्टोबर ते मार्च हा काळ तोरणा किल्ला पाहण्यासाठी योग्य असतो. या काळात हवामान आल्हाददायक असते, तसेच किल्ला आणि परिसरातील निसर्ग सौंदर्याचा अनुभव घेण्यासाठी उत्तम वेळ असतो. मॉन्सूनमध्ये किल्ला हिरवागार होतो, परंतु चढाई करताना काळजी घ्यावी लागते.

किल्ल्यावर चढण्यासाठी वेळ:
तोरणा किल्ल्यावर चढाई करणे साधारणतः २ ते ३ तास लागतात. चढाईसाठी योग्य शारीरिक तयारी आवश्यक आहे कारण हा किल्ला उंचीने मोठा आहे आणि मार्गात काही कठीण रस्ते येतात.

पर्यटन मार्गदर्शक टिप्स:

• ट्रेकिंगसाठी आरामदायक बूट आणि चढाईसाठी योग्य साधने घ्या.
• पाण्याची बाटली आणि आवश्यक स्नॅक्स सोबत ठेवा.
• स्थानिक गाईड सोबत घेतल्यास किल्ल्याची माहिती अधिक चांगल्या पद्धतीने मिळू शकते.   

तोरणा किल्ला मराठा इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण पर्व आहे. किल्ल्याचा शौर्य, स्वराज्याची पहिली पायरी, आणि प्रचंड उंची हे त्याचे वैशिष्ट्य आहे.